-НИЙСЛЭЛЧҮҮД ЭНЭ ӨВӨЛ АХИАД Л НҮҮРСНИЙ УТААНДАА
“УГААРТАЖ” ХАВАРТАЙ ЗОЛГОНО-

Гадаа жавар тачигнаж Улаанбаатарчуудын эрүүл мэнд хор хөнөөлтэй, эдийн засагт дайсагнасан утаатайгаа золголоо. Энэ өвлийг нийслэлчүүд өнгөрсөн хэдэн арван жилийн адил ахиад л нүүрсний утаандаа “угаартаж” өнгөрөөх нь тодорхой болсон. Харин ирэх тавдугаар сарын 15-наас нийслэлд түүхий нүүрс хэрэглэхийг хориглох шийдвэр хэрэгжиж эхэлнэ. Гэхдээ хасах 40 хэм хүрдэг хахир хүйтнийг дулаалга муутай гэрт амьдардаг гэр хорооллын иргэд түүхий нүүрс түлэхгүйгээр өвлийг давж чадах уу гэсэн асуултын хариултыг эх баригчдаас нэхсээр бүтэн нэг жил болж байна.

2006 онд Улаанбаатарт түүхий нүүрс оруулахгүй гэсэн шийдвэр төрөөс гаргаж байсан ч шахмал түлшний үйлдвэрлэл хангалтгүй байсан учраас хэрэгжээгүй. Өвлийн хүйтэнд хөлдөж осгохгүйн тулд түүхий нүүрсээ түлэхээс өөр аргагүй байдалд хүрсэн. Энэ хэдэн жилийн хугацаанд унаж бутарсан, шаталт муутай, түүхий нүүрснээсээ үнэтэй сайжруулсан түлш хэрэглээнд нэвтэрч чадахгүй байсаар өнөөдрийг хүргэсэн. Ирэх жилийн өвөл түүхий нүүрсийг хэрэглээнээсээ шахах төлөвлөгөө хэрэгжих үү? гэсэн асуулт урган гарч ирээд буй. Улаанбаатарчууд өвлийн туршид 600 мянган тонн шахмал түлш ашиглана гэсэн судалгаа бий. Энэ жил гэхэд л 80 мянган тонн сайжруулсан түлшийг үйлдвэрлэж аравдугаар сарын 15-ний өдөр гэхэд зах зээлд нийлүүлж иргэдийн гарт хүргэж, шахмал түлшээ түүхий нүүрстэй ижил үнээр борлуулж, зөрүүг нь төсвөөс нөхнө гэсэн мэдээллийг албаны хүмүүс мэдэгдэж байсан. Тиймээс бид гэр хороололд нүүрс, түлээний бөөний цэгүүдэд шахмал түлш хэр хангалттай худалдаалагдаж буй эсэхийг сурвалжлахыг зорилоо.

Бид энэхүү сурвалжлагыг бэлтгэхийн тулд Чингэлтэй дүүргийн Зурагт, Баянхошуу, Долоон буудал гэсэн газруудаар явсан юм. Намар нэг хэсэг элбэг байсан шахмал түлшний үнэ нь нэмэгдсэн мөн түүхий нүүрсэнд шахагдаж хэрэглээнээс гарсан гэдгийг ченж нар хэлж байлаа. Долоон буудал орчим буюу Чингэлтэй дүүргийн 14,18-р хороонд түлээ, нүүрсний жижиглэн болон бөөний цэгүүд 30 шахам байгаа хэдий ч шахмал түлш борлуулж буй газар байхгүй. Ченж нараас асууж сураглаж явсаар шахмал түлш борлуулдаг хоёр газар байдгийг олж мэдэв. Дээрх хоёр газар самарын ясаар хийсэн “Самархан” нэртэй шахмал түлшийг түүхий нүүрсний хажуугаар борлуулдаг аж. 20 кг-аар савалсан шахмал түлшийг 7000 төгрөгөөр борлуулж байсан юм. Харин 50 кг-ийн шуудайнд савласан түүхий нүүрс 3000-3500 төгрийн хооронд борлуулагдаж байв.

 

-КИЛОГРАММ НЬ БАГАСААД ҮНЭ НЬ НЭМЭГДЭЭД БАЙГАА ШАХМАЛ
ТҮЛШИЙГ АВАХ ХҮН ОЛДОХ УУ-

Нүүрсний ченжээс шахмал түлшийг иргэд хэр худалдан авч буйг асуухад “Шахмал түлшний кг нь багасаад үнэ нь нэмэгдсэн учраас манайх олноор татаж аваагүй. Ер нь ийм өндөр үнэтэй шахмал түлшийг авах хүн олдох уу. Самарын ясаар хийсэн шахмал түлшийг ихэнхдээ зуслан руугаа явж буй том, том машинтай хүмүүс л худалдан авдаг юм. Тэдний ярьж байгаагаар камен зууханд түлэхэд их тохиромжтой гэж байсан. Ажлын өдрүүдэд өдөртөө 1-2 шуудай зарагддаг. Харин амралтын өдрөөр овоо хэдэн шуудай зарагдчихдаг учраас түүхий нүүрснийхээ хажуугаар зардаг юм. Намар долоон буудалд төрийн албаны гээд баахан хүмүүс ирчихсэн “Шахмал түлшийг түүхий нүүрсний үнээр борлуулна ченж нар дэмжээрэй” гээд суртал ухуулга хийгээд л байсан одоо таг чиг алга байна.

Гэр хорооллын иргэд 7000 мянган төгрөгөөр нэг шуудай шахмал түлш авах уу эсвэл хоёр том шуудайтай Багануурын нүүрс авах уу гэдгийг төр засгийн хүмүүс бодоод үзэх хэрэгтэй л дээ. Өнөөдөр ард түмний амьдрал ямар байгаа билээ. Хоёр өдөр гал алдахгүйн тулд хоёр шуудай түүхий нүүрс л авдаг юм. Худалдаа наймаа хийж буй ямар ч хүн гүйлгээ сайтай барааг л зардаг. Тиймээс энэ жил ахиад л түүхий нүүрсээ зарж байна. Шахмал түлш түүхий нүүрс шигээ ижилхэн үнэтэй бол гэр хорооллын иргэдийг “Үр хүүхдээ бод” гээд утаагүй түлш зарахсан. Даана ч боломж нь алга даа” хэмээн сэтгэгдлээ хуваалцсан юм.

 

-ШАХМАЛ ТҮЛШ 6500-10500 ТӨГРӨГИЙН ХООРОНД
БОРЛУУЛАГДАЖ БАЙНА-

Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд “Энэ жилээс шахмал түлшний үйлдвэрлэлээ эхлээд ирэх оны есдүгээр сарын 15-н гэхэд шаардлагатай түлшийг бэлэн болгосон байх ёстой. Ингээд 2019-2020 оны халаалтын улиралд шилжихэд түүхий нүүрс хэрэглэхгүй” гэдгийг онцолж байгаа. Бодит байдал дээр шахмал түлшний дүн ямархуу байгаа талаар мэдээлэл хүргэхийг зорьж буй. Ингээд бид долоон буудлаас хөдөлж Чингэлтэй дүүргийн нутаг дэвсгэр олны нэрлэж заншсанаар Зурагтын шинэ буудал, хуучин эцэс, Баянхошуу орчимд нүүрс, түлээ борлуулах цэгүүдээр явсан юм.

Долоон буудал орчмыг бодвол зурагтад шахмал түлшийг хэд, хэдэн газар сонголттойгоор борлуулж байлаа. Иргэдийн худалдан авалтыг харахад ихэвчлэн 7000 төгрөгөөр Багануурын том шуудайтай нүүрснээс хоёрыг, 3000 төгрөгөөр нэг нарс, нэг уутан дотроо гурван ширхэгтэй 1000 төгрөгийн гал асаагч авч байгаа харагдав. Биднийг сурвалжлага хийж буй хоёр цагт нэг ч шуудай шахмал түлш зарагдсангүй. Үнэ хямд том хэмжээтэй дор хаяж дөрвөн хоног түлж болохоор шахмал түлш биш түүхий нүүрсээ сонгож байгаа нь тэр.

Зурагтад шахмал түлш 6500-10.000 төгрөгийн үнээр худалдаалж байв. Тодруулбал, жижиг дугуй хэлбэртэй нь 6500 бол самрын ястай түлш 10.000 төгрөгийн үнэтэй, харандаан шахмал түлш 10500 төгрөгийн үнээр борлуулж байлаа. Шахмал түлшийг борлуулж буй ченж нар “Самарын ясыг буталж хийсэн шахмал түлшийг түлж үзсэн иргэд үнс гарахгүй, илчтэй гээд ам сайтай байна. Даана ч өндөр үнэтэй болохоор нь авч дийлэхгүй байх шиг байна” гэв.

Шахмал түлшийг утаа бага ялгаруулдаг, илч сайтай, дулаанаа удаан барьдаг, боломжийн үнээр худалдаална гэж албаныхан онцолдог боловч бодит байдал дээр өдөр, шөнө шиг ийм л ялгаатай үнээр ард түмний гарт хүрч байна.